De Publieke Tribune

Meer aandacht voor kinderen van ouders met psychische problemen of een verslaving

Goed en minder goed nieuws

Op 12 juni 2022 zond Human een uitzending uit van De Publieke Tribune die geheel gewijd was aan kinderen die nu opgroeien bij ouders met psychische problemen of een verslaving. Ik ben heel blij dat er meer aandacht komt voor deze groep. Vanuit de ggz wordt er steeds meer naar de kinderen gekeken, en niet alleen maar naar de ouders. Er werd gesproken over schaamte, schuldgevoel en loyaliteit. En dat is een goede zaak. Er is een klein beetje licht geworpen op de soms pikdonkere situatie waarin deze jongeren zich bevinden.

Maar ik heb ook een paar kanttekeningen. De presentator, Coen Verbraak, vraagt op een zeker moment aan een van de deelnemers aan het gesprek: “Dat is heel bepalend geweest voor een jongetje van die leeftijd. Hoe heeft het je bepaald?” Douwe antwoordt: “Het heeft me heel veerkrachtig gemaakt. Mijn vader kon niet voor me zorgen, dus ik moest voor mezelf zorgen.”

Veerkracht, overlevingsstrategie en trauma

Mijns inziens heeft de hulpverlening nog onvoldoende oog voor het onderscheid tussen veerkracht en overlevingsstrategie. Waardoor kinderen te lang in die situatie met hun psychisch zieke of verslaafde ouder gelaten worden. Want het kind heeft zoveel veerkracht. Nee, hij moet wel veerkrachtig zijn, anders overleeft hij het niet.

En dat dát misschien wel de reden is dat deze jongen vaak zo moe is, wanneer hij weer bij zijn vader vandaan komt. Dat het feit dat je vader niet voor je kan zorgen en je dus als jong kind voor jezelf moest zorgen, traumatisch is. Trauma heeft liefde en aandacht nodig. Het gaat niet over dat je als kind nog veerkrachtiger moet worden en nog beter voor jezelf moet kunnen zorgen. Maar over dat er tranen gehuild mogen worden over dat je vader of moeder niet voor je kan zorgen. En dat je dan liefdevol vastgehouden wordt. De ggz ziet dit niet of nauwelijks.

Of Iris, die zegt over haar vader, die alcoholist was: “Ik maakte me heel veel zorgen om mijn vader. Ik was bang dat hij dood zou gaan.” Dit is zo traumatisch voor een kind. Wanneer je bang bent dat je ouders dood gaan, heb je onbewust het gevoel dat je zelf ook dood gaat. Dat is bijna niet te bevatten. Het is van belang dat er oog komt voor het trauma van de kinderen. De ggz moet door een andere bril gaan kijken.

Loyaliteit

Zo’n beetje tegen het einde van de uitzending vraagt Coen Verbraak aan zijn tafelgenoten: “Het is een moeilijke vraag, maar: had je liever andere ouders gehad?” Dit is een vraag die je niet kunt stellen. Natuurlijk zeggen kinderen: “Nee.”

Met de vraag ‘Had je liever andere ouders gehad?’ wordt kinderen de keuze voorgelegd: ben je loyaal aan hun ouders, of aan jezelf? En zeker wanneer ze nog zo jong bent, kies je voor je ouders. Vanuit je prachtige, onschuldige kinderliefde en in existentiële afhankelijkheid, kies je voor je ouders. Zoals een cliënte van mij zo treffend zei: “En zo is de maatschappij weer gerustgesteld, want zie je wel, we hebben het goed gedaan, deze kinderen hadden het niet anders gewild.”

Meer regie

Maar deze vraag houdt kinderen gevangen in de situatie. Terwijl ieder kind zich op een zeker moment mag losmaken. Dat is gezond. En daar moet de de ggz veel nadruk op leggen. Als kind mag je zeggen: “Er zijn dingen waar ik blij mee ben, en ook dingen die ik graag anders had gewild.” Voor jezelf. Niet voor je ouder. Of je ouder het nu wil horen of niet. Of je ouder het nu leuk vindt of niet. Of je ouder het er nu bij kan hebben of niet. Juist om meer regie over je eigen leven te krijgen, is het nodig dat je je losmaakt uit die loyaliteit. Dat je als kind zegt: “Ik doe het anders. Ik doe het zoals het goed is voor mij. Los van wat mijn vader of moeder ervan vindt.”

Wil je de uitzending terugkijken? Dat kan hier.