Help, heeft mijn moeder borderline?

Je vader of moeder heeft een borderline persoonlijkheidsstoornis

Wanneer je opgroeit met een ouder met een borderline persoonlijkheidsstoornis, ook wel kortweg borderline of BPS, heeft dat grote invloed op je ontwikkeling. Het beïnvloedt je zelfbeeld, hoe grenzen ervaart en durft aan te geven en hoe je relaties durft aan te gaan. Eigenlijk heeft het invloed op alle gebieden van je leven.

Diagnose of niet?

Misschien heeft je vader of moeder al de diagnose borderline, misschien ook niet. Wanneer ze die nog niet hebben, kan het zijn dat je iets herkent in een of meer van de hieronder beschreven kenmerken. Deze blog is niet bedoeld om een van je ouders de diagnose BPS te geven. Daarvoor moeten ze via de huisarts doorverwezen worden naar een psychiater, een klinisch psycholoog of een psychotherapeut die diagnostisch onderzoek kan doen. Wel kun je wellicht symptomen herkennen. En kan het jou wat helderheid bieden zodat je beter begrijpt waarom je de dingen doet zoals je ze doet.

Invloed

Deze blog kan je helpen om een kader te schetsen van waaruit jij meer begrip krijgt voor hoe jouw eigen patronen en structuren zijn ontstaan. Hoe is de borderline persoonlijkheidsstoornis van je moeder of vader op jou van invloed geweest, en nog steeds? Wanneer ik schrijf over de invloed die de BPS op jou heeft gehad, zal ik het meest schrijven vanuit een moeder met borderline, omdat voor de meeste KOPP-kinderen de moeder de eerste en belangrijkste hechtingspersoon was toen ze opgroeiden.

Ga meteen door naar wat de borderline persoonlijkheidsstoornis van je vader of moeder voor jou heeft betekend.

Wat is een borderline persoonlijkheidsstoornis?

Stemmingswisselingen

Mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis voelen zich erg instabiel en uit balans. Ze laten sterke stemmingswisselingen zien. De stemming kan heel vrolijk zijn en vervolgens omslaan naar woede of somberheid. Die buien kunnen op een buitenstaander als buiten proportioneel overkomen. Emoties kunnen extreme vormen aannemen. Zó extreem dat iemand dingen wil stukmaken, suïcidale gedachten kan krijgen, of de neiging voelt om zichzelf te beschadigen. Impulsieve en onvoorspelbare reacties komen veel voor.

Instabiele relaties

Stabiele relaties vormen en behouden gaat moeizaam. Mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis hebben vaak een laag zelfbeeld en weinig zelfvertrouwen. Ze hebben veel last van verlatingsangst. Omdat ze niet goed in staat zijn om op een gezonde manier contact te maken, proberen ze om mensen die belangrijk voor ze zijn bij zich te houden door ze te manipuleren. Bijvoorbeeld door te zeggen: “Als je echt om me geeft, dan heb je dat voor me over.”

Alles of niets

Mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis worden vaak teleurgesteld in hun leven. Ze lopen vast op meerdere gebieden, zoals opleiding, werk en relaties. Meestal gaat dat als volgt: in het begin starten ze met veel enthousiasme en hoge verwachtingen. Aan iets beginnen is vaak impulsief, zonder voor zichzelf duidelijke afwegingen te maken. Vervolgens gebeurt er iets wat tegen valt en slaat de twijfel over hun keuze toe. Dan volgen er nog meer teleurstellingen en haken ze af. Bij mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis is het alles of niets.

Wisselend verloop

Een borderline persoonlijkheidsstoornis kan een heel wisselend verloop hebben. Daar kunnen diepe crises bij komen kijken. Wanneer iemand al in staat is om hulp te accepteren, kunnen daar wisselende hulpverleningscontacten bij plaatsvinden.

Hoe ontstaat een borderline persoonlijkheidsstoornis?

Oorzaak

Een borderline persoonlijkheidsstoornis wordt veroorzaakt door een ingewikkelde mengeling zowel biologische, als psychische en sociale factoren. Dat betekent dat iemand een borderline persoonlijkheidsstoornis ontwikkelt op basis van een combinatie van erfelijke aanleg, doordat borderline in de familie voorkomt, en traumatische gebeurtenissen in zijn of haar jeugd.

Trauma

Onderzoek heeft uitgewezen dat veel mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis trauma hebben meegemaakt toen zij opgroeiden. Daarbij kun je denken aan seksueel of emotioneel misbruik, mishandeling of verwaarlozing, maar ook bijvoorbeeld aan scheiding van ouders. 70% van de mensen met BPS zegt dat ze in hun jeugd seksueel, fysiek of emotioneel misbruik hebben meegemaakt. Zij geven aan dat hun ouders hen verwaarloosden of juist overbeschermend waren, of niet consistent en veeleisend in de opvoeding. Het vertrouwen in anderen is hierdoor ernstig beschadigd.

Kenmerken van een borderline persoonlijkheidsstoornis

Geen samenhang

Voor jou als kind van een ouder met borderline, maar ook voor je vader of moeder zelf, zijn de verschijnselen van borderline soms heel moeilijk met elkaar in verband te brengen. Het voelt alsof er geen logica in zit en dat het een stroom aan emoties en gebeurtenissen waarin geen samenhang te ontdekken is.

DSM-5

Binnen de GGZ wordt gebruik gemaakt van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (de DSM-5) om psychische ziektebeelden te classificeren. De DSM-5 beschrijft borderline persoonlijkheidsstoornis als volgt: “Een diepgaand patroon van instabiliteit in intermenselijke relaties, zelfbeeld en affecten en van duidelijke impulsiviteit, beginnend in de vroege volwassenheid en tot uiting komend in diverse situaties.”

Kenmerken

De DSM-5 spreekt van negen symptomen bij een borderline persoonlijkheidsstoornis. De diagnose kan gesteld worden wanneer iemand aan minimaal vijf van de negen criteria voldoet en wanneer de problemen gedurende lange tijd aanwezig zijn en veel invloed hebben op het dagelijks functioneren. Dit zijn de kenmerken (wil je meteen door naar de uitgebreidere beschrijving van de verschillende kenmerken, klik dan hier):

• Krampachtig proberen te voorkomen om feitelijk of vermeend in de steek gelaten te worden.
• Een patroon van instabiele en intense intermenselijke relaties, gekenmerkt door wisselingen tussen overmatig idealiseren en kleineren.
• Identiteitsstoornis: duidelijk en aanhoudend instabiel zelfbeeld of zelfgevoel
• Impulsiviteit om ten minste twee gebieden die in potentie betrokkene zelf kunnen schaden (bijvoorbeeld: geld verkwisten, seks, misbruik van middelen, roekeloos autorijden, vreetbuien).
• Recidiverende suïcidale gedragingen, gestes of dreigingen, of automutilatie.
• Affectlabiliteit als gevolg van duidelijke reactiviteit van de stemming (bijvoorbeeld periodes van intense somberheid, prikkelbaarheid of angst, meestal uren durend en slechts zelden langer dan een paar dagen).
• Chronisch gevoel van leegte.
• Inadequate, intense woede of moeite om kwaadheid te beheersen (bijvoorbeeld frequente driftbuien, aanhoudende woede of herhaaldelijke vechtpartijen).
• Voorbijgaande, aan stress gebonden paranoïde ideeën of ernstige dissociatieve verschijnselen.

Deze kenmerken zijn nogal klinisch geformuleerd, daarom omschrijf ik het hier wat uitgebreider.

Emotionele instabiliteit

Bij mensen met borderline kan de stemming in korte tijd hevig veranderen. Van vrolijk naar neerslachtig, van rustig naar razend van woede. Dit kan komen doordat ze een intense ervaring hebben, die iemand die geen borderline persoonlijkheidsstoornis heeft als veel minder intens ervaart. Als (volwassen KOPP-)kind kun je ervaren dat je vader of moeder met een borderline persoonlijkheidsstoornis overgevoelig is.

Impulsiviteit

Mensen met BPS kunnen vaak impulsieve beslissingen nemen of keuzes maken. Dit kan zich uiten in veel wisselende seksuele contacten, eetbuien, roekeloos autorijden, impulsief grote bedragen uitgeven of excessief alcohol- of middelengebruik. De gevolgen van hun daden kunnen ze vaak niet overzien.

Laag zelfbeeld

Weinig zelfvertrouwen en lage eigenwaarde is kenmerkend voor veel mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis. Vanuit hun eigen onveilige hechting in hun jeugd is een laag zelfbeeld ontstaan, waardoor opmerkingen van anderen vaak als afwijzing of kritiek ervaren worden. Een doel hebben in het leven is vaak moeilijk. Mensen met een BPS omschrijven dit vaak als een ‘leeg gevoel van binnen’. Vaak voelen zij zich diep van binnen eenzaam en verlaten.

Moeite met relaties

Mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis hebben vaak moeite om langdurige relaties te onderhouden. Relaties zijn vaak instabiel en intens. Mensen met een BPS zijn heel bang dat ze verlaten worden. Om dit te voorkomen, gebruiken ze vaak manipulatie om de ander ertoe te bewegen toch bij hen te blijven.

Zwart-witdenken

Mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis denken vaak in extremen. Iemand of een situatie is of werkelijk fantastisch, of juist geen enkele vorm van aandacht waard. Hier lijkt geen nuancering of schakering tussen te zitten. Vaak geeft dat problemen in partner- en vriendschapsrelaties en ook werk gerelateerd.

Automutilatie

Soms gaan mensen met BPS over tot automutilatie of zelfbeschadiging, omdat de spanning van binnen te hoog wordt. Daarbij kunnen ze zichzelf bijvoorbeeld krassen op hun onderarmen of ergens anders op hun lichaam, omdat lichamelijke pijn beter te hanteren is dan de leegte en psychische en emotionele pijn die ze van binnen voelen. Een al dan niet geslaagde suïcidepoging is ook een vorm van zelfbeschadiging.

(Rand)psychotische verschijnselen

Ook kunnen mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis (rand)psychotisch worden. Je kunt hierbij denken aan dat iemand zich verward of achterdochtig gedraagt, of dat hij of zij stemmen hoort. Meestal duurt dat enkele uren, niet langer.

Het verloop van een borderline persoonlijkheidsstoornis

Officiële diagnose

Ongeveer 1% tot 1,7% van de bevolking heeft een borderline persoonlijkheidsstoornis. Dat komt neer op tussen de 150.000 tot 200.000 mensen met een officiële diagnose. Een BPS wordt niet altijd erkend, omdat er soms andere stoornissen meespelen. Het vermoeden is dat het werkelijke aantal mensen met borderline mogelijk twee keer zo groot is. Hoeveel het voorkomt bij mannen en vrouwen is ongeveer gelijk. Bij de meeste mensen komen de symptomen van een BPS voor het eerst tot uiting wanneer iemand tussen de vijftien en de vijfentwintig jaar oud is. In die fase van het leven maakt iemand vaak grote veranderingen door, bijvoorbeeld op het gebied van opleiding en werk, maar ook in relaties.

Voor iedereen anders

Het verloop van een borderline persoonlijkheidsstoornis is voor ieder individu anders, zoals een ieders levensverhaal heel persoonlijk en anders is. Er zijn periodes in ieders leven dat het beter of slechter gaat. Het accepteren van hulp kan een grote rol spelen in het verloop van BPS. Een BPS kan een mild of een intens verloop hebben. Dat heeft te maken met het temperament dat iemand heeft.

Stress

Van nature zijn mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis impulsief en gevoelig. Door hun gevoeligheid ervaren mensen met borderline veel stress. Die gevoelens van stress kunnen zich uiten door impulsief gedrag. Door bijvoorbeeld eetbuien of middelengebruik kan degene met BPS proberen zichzelf te reguleren: proberen zichzelf weer rustig te krijgen of de spanning juist niet te voelen. Bij mannen met borderline uit zich dat over het algemeen anders dan bij vrouwen. Bij mannen zul je bijvoorbeeld eerder middelenmisbruik en agressie zien. Vrouwen hebben meer last van eetbuien en impulsiviteit in koopgedrag.

Comorbiditeit

Vaak zie je ook een combinatie met andere psychische stoornissen, zoals een posttraumatische stressstoornis, een eetstoornis of een angststoornis. Dit komt bij ongeveer een derde van de mensen met een BPS voor.

Wat heeft opgroeien bij een ouder met borderline voor jou als kind betekend?

Onveilige hechting

Een moeder met een borderline persoonlijkheidsstoornis is vaak onveilig gehecht. Toen zij zelf opgroeide, was haar eigen opvoeder niet betrouwbaar. Daardoor is ze angstig en wantrouwend geworden, en instabiel in haar emoties. Dit maakt het voor haar extra moeilijk om naar jou als kind betrouwbaar en voorspelbaar te zijn.

Losmaken

Het kan goed zijn dat, toen jij in de peuterpuberteit kwam en je je ging losmaken van je moeder, de borderline persoonlijkheidsstoornis zich liet gelden. Ook toen je in de puberteit kwam werd het extra zichtbaar. Omdat een moeder met borderline vaak onveilig gehecht is aan haar eigen ouders, vatte ze de gezonde losmaking van jou als kind op als een persoonlijke afwijzing. Je moeder werd in haar eigen onveilige hechting geraakt, waardoor er stress ontstond. Hierdoor kon je regelmatig slaande ruzie met haar krijgen, of werd ze buiten proportioneel boos op je.

Alert

Maar misschien was je inmiddels ook wel zo gevoelig voor de onvoorspelbaarheid en emoties van je moeder, dat je je helemaal niet afzette, zoals wel heel passend is voor die fase in je leven. Je bleef juist super alert op wat je moeder deed, en bleef je daaraan aanpassen. Je leerde op eieren te lopen.

Omgaan met je eigen emoties

Omdat je al jong te maken had met de stemmingswisselingen en impulsiviteit van je moeder, heb je niet adequaat leren omgaan met je eigen emoties. Contact hebben met wat er in je leeft en dat op een passende manier uiten is moeilijk voor je. Wel schrik je gemakkelijk, bijvoorbeeld van onverwachte bewegingen of hard geluid. Maar ook van wat iemand zegt. Dan gaat je stresssysteem meteen op alarm. Maar hoe je jezelf gerust kunt stellen is lastiger.

Verlatingsangst

Als kind van een moeder met borderline heb je meer last van verlatingsangst, omdat je moeder geen stabiele aanwezigheid kan bieden. Een wisselend of negatief zelfbeeld zal je waarschijnlijk niet onbekend voorkomen.

Grotere kans op psychische problemen

Je hebt een grotere kans om zelf een persoonlijkheidsstoornis of een andere psychische aandoening te ontwikkelen. Veel kinderen van een ouder met borderline hebben aandachtsproblemen. Het aangaan van relaties en je veilig voelen in het contact is moeilijk voor je. Want hoe weet je nu of de ander echt te vertrouwen is?

Lees meer over de kenmerken van een volwassen KOPP-kind in deze deze blog.

Hoe vind je je eigen weg?

Bewustwording

Het belangrijkst om je eigen weg te vinden is dat je je bewust wordt van wat je doet. Je bewust worden van wanneer je in je overlevingsstrategie zit, is een hele klus. Gaan vechten of vluchten, bevriezen of pleasen is zo bekend en gaat zo automatisch, dat je het vaak niet in de gaten hebt. De eerste stap is om door te krijgen wanneer je in je overlevingsstrategie schiet.

Mildheid

Wellicht schrik je van waar je je bewust van wordt. Het kan heel pijnlijk zijn om te zien hoe je je zo voegt naar de stemming van je moeder, of hoe je probeert je ertegen te verzetten. Er kan verdriet opkomen. Dan is het van belang om daar met mildheid naar te kijken. Je overlevingsstrategie was ooit zo nodig! En misschien in het contact met je ouders is het nog steeds nodig.

Keuze

En wanneer je dat gaat zien, wanneer je het steeds vaker door gaat krijgen, komt er ook een moment dat je kunt zeggen: ‘nee, ik ga er nu niet in.’ Of ga je van de bevriezing naar vluchten. Dat is een stap omhoog in overleven. Waarbij je het niet langer over je heen laat komen, maar uit de situatie stapt.

Duidelijke grenzen

Voor je eigen lijfsbehoud is het belangrijk dat je een manier vindt om om te gaan met je psychisch zieke moeder. Het is onder andere van belang dat je duidelijke grenzen stelt en die consequent volhoudt. Dat zal in het begin misschien niet makkelijk zijn. Vanuit hoe je het geleerd hebt, ben je zo loyaal aan haar! Maar het helpt jou om ruimte voor jezelf te maken.

De grenzen die je aangeeft, moeten zo helder mogelijk zijn. Je kunt bijvoorbeeld beter zeggen: “Ik wil een keer per week op maandagavond bellen,” dan: “Ik wil niet te vaak bellen.” Op die manier ben je duidelijk voor de ander en voor jezelf. Hiermee geef je jezelf ook tijd om te ontspannen, om even niet aan te staan richting je moeder. Alleen op het moment van de afspraak zelf. Het is van belang dat je deze grens blijft volhouden. Een keer aangeven is meestal niet genoeg. Blijf consequent en eenduidig, en houd vol. En wanneer je moeder je dan toch vaker belt, neem dan niet op.

Boosheid

Het kan zijn dat je inmiddels alleen nog maar met boosheid en irritatie kunt reageren op wat je moeder zegt en doet. Wees ook daar mild voor. Er is zo langdurig en zo grondig over je grens gegaan, dat je nu op het punt bent gekomen dat je daar eenvoudig weg niet meer in mee kunt gaan. Dat mag je echt serieus nemen. Mogelijk is wat afstand nemen dan beter voor je. Omdat je dan meer tot rust kunt komen.

Delen

Als volwassen KOPP-kind kun je je heel eenzaam voelen in wat je hebt meegemaakt. Het is helend om je verhaal of delen ervan met anderen te delen. Dat hoeft natuurlijk niet met zomaar iedereen, maar je kunt wel kiezen wie je in vertrouwen neemt.

Neem de tijd

Al deze stappen zijn onderdeel van jouw proces. Dat gaat niet zomaar van de ene op de andere dag. Soms is daar hulp bij zoeken de beste optie, omdat je er in je eentje niet uit komt. Wanneer dat voor jou past, ben je van harte welkom. Ook lees ik graag je reactie in de comments onder deze blog.